Spostrzeganie (percepcja) – odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych, czy czuciowych, które poddawane są obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu. Spostrzeganiem nazywa się złożony układ procesów prowadzący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia. Podstawą tych procesów są określone czynności tj. widzenie, słyszenie, smakowanie, wąchanie, odczuwanie dotyku i temperatury itp., które odpowiadają za konstruowanie spostrzeżeń.

Percepcja wzrokowa- jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Percepcja wzrokowa nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na siatkówce, lecz w mózgu. Wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, ale rozpoznanie tego, co się spostrzega, dokonuje się w mózgu. Percepcja wzrokowa uczestniczy prawie we wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz rozwinięcie innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki szkolnej.

Percepcje wzrokową dzielimy na :

  1. Koordynacja wzrokowo-ruchowa – jest zdolnością do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części. Gdy osoba z normalnie funkcjonującym aparatem wzrokowym sięga po jakiś przedmiot, wówczas jej ręką kieruje wzrok. Gdy człowiek biegnie, skacze, kopie piłkę lub omija przeszkodę, ruchami nóg kieruje również zmysł wzroku. Sprawne wykonywanie niemal wszystkich czynności zależne jest od dobrze rozwiniętej koordynacji wzrokowo-ruchowej.
  2. Spostrzeganie figury i tła – najlepiej spostrzegamy te rzeczy, na których koncentrujemy uwagę. Mózg człowieka jest tak zorganizowany, że spośród wszystkich bodźców działających na organizm może dokonywać wyboru ograniczonej ich liczby. Te wybrane bodźce – słuchowe, dotykowe, węchowe i wzrokowe – znajdują się w centrum uwagi: tworzą figurę w naszym polu percepcyjnym; większość pozostałych bodźców tworzy mgliście spostrzegane tło. Dziecko odbijające i chwytające piłkę na placu zabaw, ma uwagę skierowaną na piłkę, która jest figurą w jego polu spostrzeżeniowym. Inne przedmioty znajdujące się na placu – piaskownica, huśtawka, kwietnik, wiaderko do piasku – nie są w centrum jego uwagi; tworzą one mgliste tło, z którego dziecko o tyle tylko zdaje sobie sprawę, o ile to konieczne, aby nie wpadać na te przedmioty.
  3. Stałość spostrzegania – wyraża się w zdolności do spostrzegania przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości – określony kształt, położenie i wielkość, niezależnie od zmiennych wrażeń wywołanych przez ten przedmiot na siatkówce oka. Przedmioty są, na przykład, rozpoznawane jako należące do pewnej kategorii kształtów, bez względu na ich wielkość, barwę, strukturę powierzchni, sposób prezentacji, czy kąt pod którym są spostrzegane przez obserwatora. Osoba charakteryzująca się stałością spostrzegania rozpozna sześcian bez względu na to, pod jakim kątem go spostrzega, mimo iż przy oglądaniu sześcianu pod różnymi kątami, jego obraz siatkówkowy jest każdorazowo inny.
  4. Spostrzeganie położenie przedmiotów w przestrzeni -czyli spostrzeganie relacji przestrzennych zachodzących między przedmiotem i obserwatorem. Biorąc pod uwagę przestrzeń, jednostka jest zawsze w centrum własnego świata i spostrzega przedmioty jako będące z tylu, z przodu, przed, za, ponad, poniżej lub po którejś jej stronie.
  5. Spostrzeganie stosunków przestrzennych -to zdolność do spostrzegania położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych zachodzących miedzy tymi przedmiotami. Na przykład dziecko nawlekające koraliki na sznurek musi spostrzegać położenie paciorków i sznurka w stosunku do własnego ciała, a także wzajemne położenie paciorków i sznurka. Podstawą rozwijania się zdolności do spostrzegania stosunków przestrzennych jest wcześniej nabyta zdolność do spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni.

Percepcja słuchowa – czyli spostrzeganie słuchowe, jest jedną z podstawowych funkcji psychofizycznych, zaangażowanych w czynność czytania i pisania. Czynności czytania i pisania wymagają nie tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale także umiejętności wyodrębniania i przyporządkowywania im właściwych dźwięków.

Logiczne myślenie – inaczej rozumowanie, to zdolność do integrowania informacji. Jest to umiejętność, dzięki której możemy zrozumieć sens wypowiedzi, rozumiemy czytane książki i magazyny, potrafimy odnieść nowości polityczne do wcześniejszych wydarzeń. Rozumowanie to także umiejętność do logicznego wnioskowania (tzw. wnioskowanie dedukcyjne). Polega ono na tym, że na podstawie przedstawionych przesłanek potrafimy wywnioskować prawdziwe stwierdzenia.

Koncentracja – to umiejętność skupiania i utrzymywania uwagi na ściśle określonych zadaniach. Jest konieczna podczas wszelkiego rodzaju świadomych działań. Umiejętność ta rozwija się stopniowo w toku życia człowieka: u małych dzieci występuje uwaga mimowolna (czyli przyciągana bez ich woli przez np. poruszający się przedmiot czy głośny dźwięk), natomiast tzw. uwaga kierowana rozwija się później (od ok. 3 roku życia przez wiek przedszkolny i wczesnoszkolny). Dzięki niej jesteśmy w stanie kierować naszą uwagą, dostrzegać i robić to, co jest dla nas ważne w danym momencie.

Uwaga – to zdolność do selekcjonowania bodźców ze świata zewnętrznego. Pomaga nam wybierać źródła stymulacji, a ignorować inne. Przykładowo jeśli siedzimy w kawiarni czytając gazetę, możemy skoncentrować się na czytanej treści i nie zwracać uwagi na toczące się dokoła rozmowy. Uwaga to także aktywny proces związany z przeszukiwaniem pola widzenia w celu znalezienia obiektów spełniających określone warunki.

Pamięć – to umiejętność rejestrowania i ponownego przywoływania informacji, skojarzeń czy wrażeń zmysłowych. Pamięć jest jedną z tych umiejętności układu poznawczego, dzięki któremu możemy uczyć się nowych rzeczy. Pamięć to bardzo dynamiczny i wieloetapowy proces. Rozpoczyna się od zakodowania informacji. W pierwszej kolejności musimy zobaczyć, usłyszeć lub poczuć nowy bodziec. Dopiero gdy zarejestrujemy coś nowego w otoczeniu, rozpoczyna się etap zapamiętywania informacji.